OSMAN AKYOL’UN ‘BETİMSİZ KURGU’SU YENİ BİR TÜR MÜ?

Akyol’un “betimsiz kurgu” adını verdiği “yeni” türde yazdığı ilk öyküler daha şimdiden; Varlık, Güney, Patika, Sarmal Çevrim, Halk Edebiyatı, Kharon gibi seçkin edebiyat dergilerinde yerini almaya başladı bile.

İşte Akyol’un kendi ağzından keşfettiğini söylediği yeni öykü türü ‘betimsiz kurgu’:

Bilindiği gibi, “Yaşanmış veya yaşanması mümkün olayları; kişi, yer ve zamana bağlı olarak anlatan yazı türüne” öykü ya da hikâye deniyor. İlk örneğini “Decameron” adıyla Giovanni Boccaccio’nun verdiği öyküde şimdiye kadar yeni türler, daha çok, öykünün bölümleri denen serim, düğüm ve çözüm bölümlerinin bozulmasıyla ortaya çıktı.

“Serim: Öykünün giriş bölümü olup olayın geçtiği çevre ve kişiler (karakterler) bu bölümde tanıtılır.

Düğüm: Öyküde geçen olayın/yaşantının bütün yönleriyle anlatıldığı ve okuyucunun meraklandırıldığı yani olayın düğümlendiği kısımdır.

Çözüm: Öykünün sonuç bölümü olup düğümün çözüldüğü, merakın giderildiği bölümdür.”

Bir klasik öykünün (olay öyküsünün) olmazsa olmazı başı (serim) ve sonu (çözüm) Rus öykücü Anton Çehov tarafından kaldırdı. Böylelikle öyküde, “durum öyküsü” yeni bir tür ortaya çıkmış oldu.

Öncülüğünü Franz Kafka’nın yaptığı, “modern öykü” de Çehov tarzıyla hemen hemen aynı dönemlerde yine Maupassant’ın klasik öyküsüne bir tepki olarak doğdu ve günümüze değin varlığını sürdürmeyi başardı.

Günümüzde her üç damar da taraftar ve okuyucu bulmakla birlikte yeni arayışlar da yok değil, “yaratıcı yazarlık” gibi.

Elbette değişim sürecek, sürmeli de. “Değişmeyen tek şey değişimin kendisi” der Heraklitos…

Bu değişimin bir sonucu olarak Kemalettin Tuğcu’nun uzun hikâyelerine, Ömer Seyfettin’in didaktik öykülerine benzer öyküler göremiyoruz günümüzde. Yepyeni tarzlar, yepyeni beğeniler, moda yaklaşımlar görüyoruz. Her biri kendi kulvarında birer ekol olan Murathan Munganlar, Cezmi Ersözler, Murat Gülsoylar, Mehmet Erteler, Murat Uyurkulaklar görüyoruz.

Değişimin (hareketin) önkoşulu ise bir karşıt-tezin olması… Anti-tezi (karşıtı) olmayan şey yürümez; dogma haline gelir ve zamanla da ölür.

Tıpkı sanat gibi sanatçı da muhalif olmak zorundadır. Topluma, düzene, eskiye hatta kendine bile...

İlginçtir, “Öyküde ne, nasıl değişmeli?”den önce, “öykü nedir?” sorusu takıldı aklıma “muhalif” olduğunu düşünen bir okur/yazar olarak.

Bir sorunsal olarak zihnimi meşgul etmeye başlaması yazmaya başlamamın hemen ertesinde olmadı elbette. Birkaç kitaplık öykü karalamam gerekti bilinç yüzeyine çıkması için bu sorunsalın. Ve işin bir başka ilginç yanı, ne zaman cevaba yoğunlaşsam “hayat” denen taşkın beni alıp bambaşka yerlere sürüklüyordu; sırrını vermek istemiyor gibiydi.

Yanılmıyorsam 2011 senesiydi, İlahi Adalet Komünizm’i yazıyordum. Tam kaçarken yakaladım cevabı kuyruğundan. Viyaklamasına aldırmadan çektim çıkardım deliğinden.

Meğer “öykü”, yaşam denen sihirli taşkının ta kendisiymiş ve yıllarca içinde yaşamışız ama mükemmel bir şekilde kendini gizlenmeyi başarmış ve onu görmeyi bir türlü başaramamışız. Aklım başımda: Bu ön kabulle birlikte en iyi öykücünün de Tanrı olduğunun farkındayım-ki öyle.

Bu sırra erdikten sonra abartılı kurguyu bırakmaya karar verdim. Yaşam, yontabileceğimiz yeterince malzeme sunuyordu bize çünkü.

Bu farkındalık sanat anlayışımda da radikal bazı kırılmalara yol açtı. Özellikle öykü sonlarına sarkan betimlemeleri estetik açıdan sorunlu bulmaya başladım. En azından buralarda ukalalığı bırakıp işi Tanrı’ya devretmemiz gerektiği kanısına vardım. Düşünmekle de kalmayıp bu doğrultuda öyküler de yazmaya başladım. Bu türde ilk yazdığım öykü “Küp Kokusu”, Varlık dergisinin Mayıs 2020 sayısında yayımlandı. Peşinden diğerleri geldi: “Tabip” (Sarmal Çevrim, Mayıs Haziran 2019), “Kardeşim Osman” (Halk Edebiyatı, Ocak Şubat 2019; Güney, Temmuz Ağustos Eylül 2019), “Sızımtı” (Patika, Ocak Şubat Mart 2019), Çift Sağaltımcısı (Patika, Temmuz Ağustos Eylül 2020; Sarmal Çevrim, Kasım Aralık 2020), Otuz Bir Kere Maşallah (Kharon, Sayı 1)…

En sonunda “betimsiz kurgu” adını verdiğim bu yeni türü bir “tanım”la temellendirmem ve yazın dünyasının ve okurların beğenisine açmam gerektiğine karar verip 2 Ocak 2019’da yazarı olduğum NND Sözlük’e bir madde olarak eklemeye karar verdim. Reddedildi. Çünkü “betimsiz kurgu” edebiyat literatürüne henüz girmemişti… Girmemişti çünkü henüz deklare etmemiştim. Bu reddedilme bir başka açıdan da tapu senedim oluyordu benim…

“Öykü, roman gibi kurgusal metinlerin daha çok sonlarında, ölüm, hastalık, sarhoşluk, bayılma, korku, heyecan, gürültü, kelimelerin anlamını yitirmesi gibi kaos anları yaratılarak betimlemenin devreden çıkarılması ve kurgunun etkili diyaloglar, sayıklamalar ya da kopuk dış seslerle yürütülmesi tekniği…”

Sloganımız da şu olsun:

“3… 2… 1… Kayıt! Hayat akıyor…”

GÖKSENİN AKTAŞ - İSTANBUL GÜNDEMİ